Giới thiệu
Tính khả dụng và việc sử dụng các thuốc kháng cầu trùng coccidiostat phòng ngừa liên tục đã góp phần cao độ cho sức khỏe và phúc lợi của vật nuôi về sản xuất gia cầm trong những thập kỷ vừa qua. Đôi khi, có tranh luận về việc các thuốc kháng cầu trùng coccidiostat thực sự là gì, phụ gia thức ăn hay là kháng sinh. Hiện tại, các thuốc kháng cầu trùng coccidiostat dường như vẫn còn trong danh sách phụ gia thức ăn của Liên minh châu Âu.
Bài tóm tắt lược dịch trong tạp chí poultryworld.net do Swormink biên soạn (2019) với tiêu đề “Coccidiostats: antibiotic or feed additive?” viết về quan điểm của việc sử dụng thuốc trị bệnh cầu trùng thể mang ion có phải là kháng sinh hay được xem như phụ gia thức ăn chăn nuôi. Các phần của bài viết được trình bày ở các phần dưới đây.
Thuốc kháng cầu trùng coccidiostat ionophore
Việc đưa vào thuốc kháng cầu trùng ionophore (monensin) đầu tiên trong những năm 1970 là bước đột phá quan trọng trong cuộc chiến chống lại bệnh cầu trùng. Trước đó, dịch bệnh cầu trùng thường xuyên xảy ra và bệnh khó điều trị và phòng ngừa hơn, bởi vì chỉ có các thuốc kháng cầu trùng coccidiostat không thuộc các thể mang ion (ionophores). Chúng kém hiệu quả hơn nhiều vì ký sinh trùng có thể nhanh chóng tăng cường sức đề kháng với chúng.
Những nhà chăn nuôi gà thịt trong Liên minh châu Âu sử dụng rộng rãi các thuốc kháng cầu trùng thể mang ion này trong thức ăn gia cầm những ngày này, bởi vì chúng ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe do ký sinh trùng Eimeria đơn bào gây ra. Tại thời điểm này, Liên minh châu Âu phân loại các thuốc kháng cầu trùng thể mang ion (coccidiostats ionophore) là phụ gia thức ăn chăn nuôi. Trong nhiều năm, đây là chủ đề của một cuộc tranh luận dữ dội định kỳ. Một vài bên nghĩ rằng tốt hơn là dán nhãn thuốc kháng cầu trùng coccidiostat là thuốc kháng sinh, trong khi những người khác nghĩ rằng chúng nên cứ giữ có giá trị như phụ gia thức ăn chăn nuôi.
Tại sao mà EU muốn phân loại phụ gia thức ăn cho các thuốc coccidiostat
Có một số lý do tại sao Liên minh châu Âu chọn phân loại lại các thuốc kháng cầu trùng coccidiostat là phụ gia thức ăn chăn nuôi. Bệnh cầu trùng là một bệnh lưu hành - ký sinh trùng có mặt ở mọi nơi (noãn nang) và rất chịu được với các điều kiện môi trường. Hơn nữa, nó xảy ra trong tất cả các hệ thống chuồng trại. Sự viếng thăm bác sĩ thú y là không cần thiết để xác định sự hiện diện của ký sinh trùng, điều này cũng sẽ làm tăng thêm chi phí không cần thiết cho chuỗi sản xuất. Việc phân loại như một kháng sinh cũng có nghĩa là đáp ứng nhu cầu sản xuất nghiêm ngặt về kháng sinh và một lần nữa, nhiều chi phí không cần thiết. Thêm vào đó, việc sử dụng thuốc kháng cầu trùng coccidiostats như phụ gia thức ăn đảm bảo liều lượng chính xác, chúng có thể được chia đều qua thức ăn và điều này ngăn ngừa quá liều hoặc dưới liều.
Còn phát triển về sự đề kháng ra sao?
Như vậy, điều gì về sự phát triển của kháng thuốc - kháng ký sinh kháng lại các thuốc coccidiostat ionophore và kháng thuốc ở người? Nghiên cứu về những rủi ro của việc sử dụng các coccidiostat ionophore do Ủy ban khoa học an toàn thực phẩm Na Uy thực hiện, chỉ ra rằng sử dụng các coccidiostat có thể dẫn đến sự phát triển của đề kháng chống lại tác nhân kháng bệnh cầu trùng coccidiosis và chống lại kháng sinh bacitracine và vancomycine. Đây là những thuốc được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe của con người. Các nhà nghiên cứu Na Uy lưu ý rằng kết quả của họ dựa trên một lượng dữ liệu hạn chế và chính phủ Na Uy không giới hạn việc sử dụng của họ.
Không có sự đề kháng nào được phát hiện đến nay
Các coccidiostat ionophore đã được sử dụng trên toàn cầu trong nhiều năm và cho đến thời điểm này, một kháng thuốc của ký sinh trùng chống lại coccidiostats ionophore đã không được phát hiện. Cơ chế hoạt động của các ionophore là duy nhất ở chỗ về mặt dược lý, chúng hoàn toàn khác biệt với kháng sinh ở người và động vật hoặc chỉ những kháng sinh của người. Điều này có nghĩa là chúng không góp phần vào sự đề kháng kháng sinh ở người.
“Sự an toàn của các thuốc kháng cầu trùng ionophore một lần nữa được nhấn mạnh bởi thực tế là chúng không nằm trong danh sách các loại kháng sinh quan trọng về mặt y tế của Tổ chức Y tế Thế giới hoặc danh sách kháng sinh của Tổ chức Thú y Thế giới mà họ theo dõi”, như ông Rolf Poelstra thuộc Elanco Animal Health, một trong những các nhà sản xuất lớn nhất của coccidiostats ionophore đã nói. Ông Poelstra nghĩ là các thuốc coccidiostat ionophore là một phần của giải pháp và không phải là một phần của vấn đề khó giải quyết này.
“Ngăn ngừa bệnh cầu trùng là điều cần thiết cho sức khỏe đường ruột tốt hơn và góp phần giúp cho vật nuôi khỏe mạnh và phúc lợi hơn, bảo vệ tốt hơn chống lại nhiễm trùng thứ cấp (và vì điều đó sử dụng kháng sinh) và sự chuyển hóa thức ăn tốt. Nói tóm lại thì đó là điều cần thiết cho chăn nuôi gia cầm bền vững, điều mà chúng ta rất cần để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với gia cầm”.
Không có tiêu chuẩn ở Na Uy hoặc Hoa Kỳ
Có những quốc gia trong đó việc sử dụng các thuốc coccidiostat không còn là tiêu chuẩn. Điều này chủ yếu là trường hợp ở Na Uy và Hoa Kỳ. Ở Hoa kỳ, việc sản xuất gia cầm theo cái gọi là các chuỗi không kháng sinh đã tăng lên đáng kể. Bởi vì Hoa Kỳ phân loại các thuốc coccidiostat là kháng sinh, chúng không được sử dụng trong các chuỗi này. Người chăn nuôi gà thịt châu Âu không muốn các biện pháp không cho phép sử dụng các thuốc coccidiostat trong thức ăn. Họ chỉ ra, trong số những thứ khác, chi phí ở Mỹ để nuôi gà thịt mà không có các thuốc coccidiostat. Những điều này không phải lúc nào cũng tích cực.
‘Cấm các thuốc coccidiostat không góp phần vào việc sản xuất thức ăn bền vững’
Matthew J Salois cho rằng sản xuất bền vững không chỉ có nghĩa là sản xuất thân thiện với môi trường. Tập trung vào nền kinh tế và phúc lợi của con người và vật nuôi cũng rất quan trọng. Ông là nhà kinh tế đứng đầu tại Hiệp hội Y học Thú y Hoa Kỳ và đã tiến hành nghiên cứu về tính bền vững của chuỗi gia cầm không có kháng sinh ở Hoa Kỳ. Theo ông cho là không có sự bền vững nào. Ở Mỹ, sản xuất không kháng sinh cũng có nghĩa là không sử dụng các thuốc coccidiostat. Các chuỗi sản xuất này hiện chiếm gần một nửa sản lượng gia cầm ở Hoa Kỳ.
Những gì về phúc lợi vật nuôi trong chuỗi sản xuất không kháng sinh?
“Tỷ lệ chết nói rất nhiều về phúc lợi của vật nuôi trong một chuồng gia cầm. Trong nhiều năm, chúng tôi thấy tỷ lệ chết trong chăn nuôi gia cầm giảm. Tuy nhiên, tỷ lệ chết đã tăng chậm kể từ năm 2013. Nguyên nhân là do chuỗi sản xuất không có kháng sinh. Trong các chuỗi này, tỷ lệ chết trung bình là 5,5% so với 3-3,5% trong sản xuất thông thường.
Chúng tôi thấy rằng có nhiều vấn đề sức khỏe hơn trong chuỗi sản xuất không kháng sinh. Ví dụ: sự hư hỏng giác mạc của gà thịt gấp 3,5 lần vì ammonia trong không khí, gấp 1,4 lần tổn thương duy nhất và gấp 1,5 lần các vấn đề về hô hấp. Ba điều kiện này không chỉ phổ biến hơn ở các chuồng nuôi gia cầm không sử dụng kháng sinh; chúng cũng nghiêm trọng hơn nhiều”.
Còn về mặt môi trường thì sao?
“Vì thời gian sinh trưởng kéo dài và sự chuyển hóa thức ăn có ít thuận lợi hơn, sản xuất gia cầm trong chuỗi không sử dụng kháng sinh kém hiệu quả hơn nhiều. Kết hợp với tỷ lệ chết cao hơn, điều này có nghĩa là phải nuôi nhiều gà thịt hơn để đáp ứng nhu cầu thịt gia cầm. Chúng tôi đã tính toán rằng cần có thêm từ 680 đến 880 triệu gà thịt để sản xuất đủ thịt cho người tiêu dùng Mỹ nếu chúng tôi sản xuất tất cả gia cầm trong các chuỗi không dung kháng sinh. Thể hiện điều này sang thức ăn, nước và đất cộng thêm cho những gà nuôi dạng này và bạn sẽ bị sốc. Đặc biệt, nếu bạn biết rằng nhu cầu về thực phẩm sẽ tăng mạnh trong những năm tới đây”.
Rõ ràng là các doanh nghiệp chọn tham gia chuỗi không kháng sinh phải ổn về kinh tế?
“Sự bền vững về kinh tế cũng đang thiếu. Các doanh nghiệp sản xuất gia cầm trong chuỗi không kháng sinh nhận được giá bán cao hơn cho vật nuôi của họ, nhưng họ cũng phải đối phó với giá mua sắm cao hơn nhiều. Hơn nữa, chúng tôi đã thấy sự khác biệt về giá giữa các chuỗi không kháng sinh và chuỗi bình thường giảm ngày càng nhiều trong vài năm qua. Điều này có liên quan đến sự cân bằng thân thịt khó khăn của gia cầm trong các chuỗi không kháng sinh”.
Nhu cầu của người tiêu dùng với gia cầm từ chuỗi không kháng sinh rõ ràng là rất lớn. Nó sẽ không tốt hơn nếu chỉ chấp nhận hình thức sản xuất này?
“Phần còn lại rất nhiều câu hỏi liệu đây có thực sự là những gì người tiêu dùng muốn. Chúng tôi thấy rằng nhiều người tiêu dùng đang bị nhầm lẫn. Điều này được chứng thực bởi nghiên cứu. Dường như nhiều người tiêu dùng nghĩ rằng thịt gà thông thường chứa kháng sinh và hormone. Đó là lý do tại sao họ chọn thịt có nhãn không chứa kháng sinh. Theo chúng tôi, việc sử dụng kháng sinh cho vật nuôi bị bệnh không nên là một phần của tiếp thị xung quanh thịt gia cầm. Nó sẽ là tốt hơn để cho người tiêu dùng lựa chọn về phúc lợi của vật nuôi và tính bền vững. Đây là những chủ đề mà người nuôi gà thịt thực sự có thể sử dụng”.
Có một tin đồn dai dẳng rằng các thuốc coccidiostat sẽ được từng bước loại bỏ. Người ta không biết tin đồn này bắt nguồn từ đâu hoặc nếu nó là sai. EU đã quy định việc sử dụng các coccidiostat trong quy định số 1831/2003. Nó thực hiện theo hướng sửa đổi quy định này, trong đó việc sử dụng các chất phụ gia thức ăn được phác thảo, cũng như việc sử dụng các coccidiostat.
MEP Annie Schreijer-Pierik (CDA) cho rằng điều quan trọng là người nuôi gà thịt ở EU có thể tiếp tục sử dụng các coccidiostat trong thức ăn. Khi dự thảo về Kế hoạch hành động y tế của châu Âu chống lại kháng kháng sinh được viết, bà Schreijer đã đề xuất một sửa đổi vào tháng 9 để đảm bảo độ khả dụng của các tác nhân chống lại một số động vật nguyên sinh nhất định, như cầu trùng coccidia. Sửa đổi của bà Schreijer, đã được Nghị viện châu Âu phê chuẩn và được đưa vào một nghị quyết cho Ủy ban châu Âu.
Bà Schreijer nghĩ rằng sự hạn chế không cần thiết của các coccidiostat thậm chí có thể phản tác dụng vì gà thịt không nhận được coccidiostat trong thức ăn của chúng thường xuyên bị bệnh. Bà ta nói rằng “Nó có thể vô tình dẫn đến nguy cơ cao hơn cho con người bị nhiễm vi khuẩn nguy hiểm như Salmonella và các vi trùng từ thực phẩm”. Bà nhấn mạnh rằng bà coi trọng việc ngăn ngừa sự đề kháng kháng sinh. “Chúng tôi cẩn thận theo dõi các cuộc tranh luận về chủ đề này. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn là phải kích thích giảm kháng sinh trong lĩnh vực của người trước khi cấm các chất phụ gia thức ăn và ngay sau đó là làm tăng nguy cơ an toàn thực phẩm do tăng đột biến như Salmonella hoặc phụ thuộc nhiều hơn vào các nước thứ ba, ví dụ như ức gà”. Bà Schreijer đang chờ đề xuất sửa đổi quy định của EU đối với phụ gia thức ăn chăn nuôi và nếu cần, sẽ có hành động nếu đề xuất đó hạn chế việc sử dụng các coccidiostat.
Tại thời điểm này, không có manh mối nào cho thấy Ủy ban châu Âu có kế hoạch đưa các coccidiostat ra khỏi danh sách các chất phụ gia thức ăn chăn nuôi. Có những bên đang biện hộ cho điều này, chẳng hạn như Liên đoàn bác sĩ thú y châu Âu. Tổ chức này cho rằng các coccidiostat không còn được phân loại là phụ gia thức ăn chăn nuôi. Theo Liên đoàn này là sẽ hợp lý hơn khi chỉ cho phép sử dụng coccidiostat nếu bác sĩ thú y kê toa chúng như một loại thuốc kháng sinh. Điều này có thể giúp hạn chế sự kháng thuốc của ký sinh trùng Eimeria kháng lại một số loại của các thuốc coccidiostat.
Trong một tài liệu được gọi là luận điểm, Liên đoàn này cũng chỉ ra rằng các thuốc coccidiostat ionophore có thể được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe của người trong tương lai để kiểm soát ung thư. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng tác nhân chống bệnh cầu trùng monensin có tác dụng ức chế sự phân tán của các tế bào ung thư thận.
Ký sinh trùng Eimeria đe dọa mọi đàn gà thịt
Ký sinh trùng thuộc loại Eimeria có thể gây bệnh cầu trùng. Ký sinh trùng này có mặt phổ biến và tồn tại ở dạng (được gọi là noãn bào) có khả năng rất kháng lại các yếu tố môi trường. Các kén hợp tử phát triển xa hơn bên ngoài gà thịt thành các giai đoạn truyền nhiễm mà chúng có thể tồn tại trong phân trong nhiều tuần và trong đất trong nhiều tháng.
Bệnh cầu trùng (coccidiosis) là tên gọi chung của một số bệnh nhiễm trùng đường ruột ở gia cầm, mỗi loại gây ra bởi một loại cầu trùng Eimeria khác nhau (Eimeria acervulina, E. brunetti, E. maxima, E. necatrix và E. tenella). Thêm vào đó, có thêm hai loại cầu trùng (E. mitis và E. Praecox) thường không được công nhận là bệnh, nhưng gây ra thiệt hại ở gia cầm.
Hầu như tất cả các đàn đều phải chịu một dạng bệnh cầu trùng. Hầu hết gia cầm tiếp xúc với các loại bệnh cầu trùng khác nhau khi tuổi còn nhỏ và được bảo hộ khỏi các loại này sau vài tuần, trong suốt quãng đời còn lại.
Ngoài thiệt hại tài chính là kết quả của sự sinh trưởng và chuyển hóa thức ăn bị suy giảm, bệnh cầu trùng (kết hợp với vi khuẩn gây viêm ruột hoại tử Clostridium perfringens) thường gây ra phân ướt và do đó là những tổn thương duy nhất.
Mỗi đàn gà thịt đều trải qua bệnh cầu trùng, nhưng không phải lúc nào chúng cũng bị bệnh. Ngưới nuôi gà thịt cần giữ áp lực quản lý. Ngoài việc quản lý gà con tốt (ví dụ như chất lượng thức ăn, gà con mới nở và khí hậu) và làm sạch và khử trùng toàn bộ chuồng trại gia cầm sau mỗi vòng nuôi, điều này thường xảy ra bằng cách thêm các thuốc coccidiostat vào thức ăn.
Ký sinh trùng Eimeria có thể phát triển giảm độ nhạy cảm với một tác nhân kháng bệnh cầu trùng. Chúng thậm chí có thể phát triển hoàn toàn đơn giản một sức đề kháng đầy đủ chống lại các thuốc coccidiostat tổng hợp. Để ngăn chặn các vấn đề kháng thuốc, người nuôi gà thịt thay đổi các tác nhân ngay bây giờ và sau đó.
PGS Bùi Xuân Mến, Trung tâm RD Vemedim.
Tài liệu tham khảo
Swormink, B. K. 2019. Coccidiostats: antibiotic or feed additive?
