Bệnh Ketosis ở bò sữa là một rối loạn chuyển hóa phổ biến khi đàn bò bước vào giai đoạn đầu cho sữa, ảnh hưởng tiêu cực đến sản lượng sữa, khả năng sinh sản và sức khỏe đàn. Trong bài viết này, Vemedim cung cấp thông tin tổng hợp về cơ chế bệnh lý, dấu hiệu nhận biết sớm và các chiến lược phòng ngừa - điều trị thực tiễn để giúp người chăn nuôi chủ động kiểm soát bệnh.
Giới thiệu chung về bệnh Ketosis
Mặc dù ngành chăn nuôi bò sữa ở nước ta đã phát triển mạnh, nhiều người nuôi vẫn chưa nhận thức đầy đủ về bệnh Ketosis - một bệnh chuyển hóa “thầm lặng” nhưng có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho đàn bò. Ketosis là bệnh chuyển hóa phổ biến ở bò sữa năng suất cao, thường xuất hiện từ vài ngày đến vài tuần sau khi sinh.
Bệnh khá phổ biến ở bò sữa trong giai đoạn tiết sữa mạnh hoặc ở cừu vào cuối thai kỳ. Khi cơ thể bò thiếu glucose thì sẽ bắt đầu phân giải lipid dự trữ để tạo năng lượng thông qua quá trình hình thành thể ketone. Có thể nói, thể ketone là một nguồn năng lượng thay thế khi glucose thiếu hụt.
>> Xem thêm:
- Bệnh chân đen ở động vật: Đặc điểm, chẩn đoán và phòng ngừa
- Lệch dạ múi khế ở bò sữa: Dấu hiệu, điều trị và phòng ngừa
Nguyên nhân bệnh Ketosis
Để phòng bệnh hiệu quả, điều quan trọng là phải hiểu tại sao bò lại bị ketosis. Nguyên nhân chính của bệnh là thiếu glucose trong cơ thể, dẫn đến cơ thể phải dùng năng lượng thay thế từ ketone. Sự thiếu hụt glucose thường xảy ra trong các trường hợp:
- Sau khi sinh: Bò mới đẻ, khẩu phần ăn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu năng lượng cho tiết sữa. Sản lượng sữa đạt cao nhất sau 4 tuần nhưng lượng thức ăn thu nhận chỉ cao nhất sau 7 tuần, tạo ra khoảng cách năng lượng đáng kể.
- Trong thai kỳ: Thai hút glucose từ mẹ để phát triển, đặc biệt ở cừu sinh đôi, mẹ có nguy cơ giảm đường huyết, dẫn đến bệnh pregnancy toxaemia.
- Khẩu phần thiếu dinh dưỡng hoặc khó tiêu: Thức ăn giàu xơ, nghèo glucose hoặc chứa các chất làm giảm ngon miệng (như cadaverine, putrescine, tryptamine) làm giảm lượng ăn vào, gián tiếp gây thiếu năng lượng.
- Thức ăn chứa tiền ketone: Axit butyric trong cỏ họ đậu ủ xanh cũng góp phần hình thành ketone.
- Một yếu tố quan trọng khác là chế độ ăn thiếu oxaloacetate, khiến acetyl-CoA không thể đi vào chu trình TCA, dẫn đến tích lũy ketone trong máu và nước tiểu.
Triệu chứng của bệnh Ketosis
Ketosis thường xuất hiện trong khoảng 10 giờ đến 3 tuần sau đẻ. Trước khi các triệu chứng trở nên rõ rệt, cơ thể bò đã bắt đầu tích lũy ketone. Các dấu hiệu điển hình bao gồm:
- Giảm ăn, giảm sản lượng sữa, giảm trọng lượng, mắt trũng sâu, lười vận động.
- Co bóp dạ cỏ giảm, phân khô chắc.
- Hơi thở và sữa có mùi acetone đặc trưng.
- Trường hợp nặng (ketosis thần kinh): Bò không linh hoạt, bơ phờ, hoảng loạn, kêu rống, tiết nhiều nước bọt, đôi khi tấn công người.
Chẩn đoán:
- Đo glucose máu: <50 mg/100 ml → nghi ngờ bệnh.
- Đo β-hydroxybutyrate: >14,4 mg/100 ml → xác định bệnh.
- Kiểm tra ketone nước tiểu bằng que thử ketostick, mức nặng nhẹ đánh giá theo β-hydroxybutyrate trong nước tiểu.
Phòng ngừa và điều trị bệnh Ketosis
Hiểu cơ chế và triệu chứng giúp chúng ta đưa ra các biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả.
Cách phòng ngừa
- Kiểm soát cân nặng trước khi đẻ
Bò quá béo hoặc quá gầy đều dễ mắc bệnh. Giữ cân nặng hợp lý giúp giảm tích lũy ketone sau sinh và duy trì sức khỏe tổng thể.
- Khẩu phần ăn phù hợp
Giai đoạn đầu sau khi sinh là thời điểm bò cần năng lượng cao để tiết sữa, nhưng đồng thời ham ăn của bò còn thấp. Do đó, khẩu phần ăn cần:
- Giàu năng lượng, dễ tiêu hóa: Ngô ủ xanh chất lượng, khô đỗ tương, bã bia, cỏ tươi non…
- Đa dạng nguyên liệu: Kết hợp nhiều loại nguyên liệu bổ dưỡng như Vemedim Aminovit, Vemedim Anti Gum giúp bò ăn ngon miệng, tăng lượng thức ăn thu nhận, từ đó giảm nguy cơ thiếu glucose và năng lượng.
- Cân đối giữa tinh bột và thô: Thức ăn giàu tinh bột giúp cung cấp năng lượng nhanh, trong khi thô giúp kích thích co bóp dạ cỏ và duy trì sức khỏe tiêu hóa.
- Bổ sung tiền chất glucose
- Glycerin (110-150 g/ngày) hoặc Propylene glycol (300 g/ngày): giúp ổn định đường huyết.
- Niacin (6-12 g/ngày): hỗ trợ chuyển hóa năng lượng và giảm tích lũy ketone.
- Theo dõi tình trạng bò và điều chỉnh liên tục
Phòng bệnh không chỉ dừng lại ở việc chuẩn bị khẩu phần trước khi đẻ. Người nuôi cần theo dõi tình trạng bò hàng ngày:
- Quan sát lượng ăn vào, mức độ mệt mỏi, sản lượng sữa.
- Kiểm tra chỉ số ketone trong máu hoặc nước tiểu định kỳ để phát hiện sớm.
- Điều chỉnh khẩu phần kịp thời nếu bò có dấu hiệu giảm ăn hoặc đường huyết thấp.
- Bổ sung Vemedim vỗ béo bò thịt - Tăng sản lượng sữa, giúp kích thích tăng trọng, giúp tăng năng suất cho bò thịt và bò sữa. Tăng độ ngon miệng và tiêu hóa cho bò. Hỗ trợ tiêu hóa, chống tiêu chảy, tăng năng suất sữa và chất lượng sữa ở bò sữa. Cải thiện khả năng sinh sản. Giảm nguy cơ mắc bệnh Ketosis.
Cách điều trị
- Tiêm tĩnh mạch: glucose, dextrose 20-50%.
- Tiêm bắp: Catoforce, dexamethasone, vitamin B12, nhóm vitamin B.
- Bổ sung khẩu phần hàng ngày: 200-300 g Stearolac hoặc Linpro để cung cấp năng lượng và canxi.
Để kiểm soát và giảm thiểu bệnh Ketosis trong đàn bò sữa, người chăn nuôi cần đảm bảo dinh dưỡng cân bằng, đồng thời thực hiện giám sát nồng độ thể ceton và phối hợp can thiệp kịp thời. Khi các biện pháp này được thực hiện nghiêm túc và có sự tư vấn kỹ thuật từ chuyên gia Vemedim, đàn bò sữa sẽ được bảo vệ tốt hơn, sức khỏe cải thiện và hiệu quả kinh doanh tăng lên.
