Những năm gần đây, ngành tôm Việt Nam đạt nhiều bước tiến quan trọng, liên tục nằm trong nhóm ba quốc gia dẫn đầu thế giới về sản lượng và kim ngạch xuất khẩu. Tuy vậy, phía sau sự tăng trưởng vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế và nghịch lý cần sớm tháo gỡ để giữ vững lợi thế cạnh tranh.
NGHỊCH LÝ TỪ GIÁ THÀNH SẢN XUẤT
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cả nước hiện có hơn 700.000 ha nuôi tôm nhưng chỉ khoảng 10% diện tích được đầu tư theo mô hình trang trại quy mô lớn. Phần còn lại chủ yếu là nuôi quảng canh, quảng canh cải tiến, bán thâm canh hoặc thâm canh, với tỷ lệ thành công chỉ khoảng 40%. Điều này khiến chi phí sản xuất cao, giá thành tôm Việt Nam trung bình đắt hơn khoảng 1 USD/kg so với các quốc gia có điều kiện tương đồng.
Riêng tại thành phố Cần Thơ, diện tích nuôi tôm hơn 50.000 ha (phần lớn ở tỉnh Sóc Trăng cũ). Tuy nhiên, số hộ nuôi theo quy mô công nghiệp, hợp tác xã còn hạn chế; đa phần là nuôi nhỏ lẻ, dẫn đến chất lượng tôm không đồng đều.
Ông Võ Văn Phục, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Thủy sản sạch Việt Nam (Vinacleanfood), cho rằng nền tảng phát triển ngành tôm nằm ở khâu nuôi trồng. Thế nhưng, thực tế ngành tôm nước ta lại phát triển nhờ chế biến – một nghịch lý nếu không sớm khắc phục có thể làm suy yếu lợi thế cạnh tranh.
Hiện sản phẩm tôm Việt Nam chủ yếu tập trung ở phân khúc chế biến sâu, có giá trị gia tăng cao mà các đối thủ chưa bắt kịp. Tuy nhiên, ở những phân khúc phổ biến, do chi phí sản xuất cao, tôm Việt khó cạnh tranh. Thêm vào đó, chi phí logistics tới Mỹ và EU cũng cao hơn nhiều so với đối thủ.
Ông Hoàng Thanh Vũ, Phó Tổng Giám đốc phụ trách kỹ thuật Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta (Sóc Trăng), nhấn mạnh: “Trong nuôi tôm, con giống và nguồn nước là yếu tố then chốt quyết định thành công.” Nhưng hiện nay, nguồn nước nuôi chủ yếu lấy từ các nhánh sông Cửu Long, dễ bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm; trong khi con giống chất lượng mới chỉ đáp ứng khoảng 50% diện tích nuôi, phần còn lại vẫn phụ thuộc vào nguồn giống trôi nổi, giá rẻ nhưng không đảm bảo chất lượng.
GIỮ VỮNG LỢI THẾ CẠNH TRANH
Để giải quyết nút thắt về con giống, ông Hoàng Thanh Vũ đề xuất tăng cường kiểm soát các cơ sở sản xuất và cung ứng giống, đồng thời thúc đẩy cải tiến, gia hóa tôm giống nhằm chủ động nguồn cung chất lượng, có truy xuất nguồn gốc. Bên cạnh đó, công tác quy hoạch, đầu tư hạ tầng thủy lợi và giám sát chất lượng nguồn nước cần được chú trọng.
Ông Ngô Công Luận, Giám đốc Hợp tác xã Nông ngư 14/10 (xã Hòa Tú), kiến nghị Nhà nước quy hoạch vùng nuôi tập trung lớn, có hệ thống cấp thoát nước riêng, hạ tầng giao thông, điện, nước hoàn chỉnh; đồng thời nâng cao chất lượng tôm bố mẹ để tăng khả năng chống chịu bệnh và thích ứng môi trường.
Riêng tại Cần Thơ, nhu cầu con giống hằng năm khoảng 20 tỷ post-larvae nhưng nguồn cung tại chỗ mới đáp ứng được 20%, phần lớn phải nhập từ tỉnh khác. Dù địa phương đã có đầu tư thủy lợi, hệ thống này vẫn chưa theo kịp yêu cầu phát triển ngày càng cao của nghề nuôi.
Phó Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ, ông Vương Quốc Nam, nhấn mạnh: ngành nông nghiệp cần giữ vai trò nòng cốt trong quản lý chất lượng con giống, tăng cường cảnh báo về môi trường, dịch bệnh, thời tiết. Việc kiểm tra, giám sát các cơ sở sản xuất giống, vật tư đầu vào phải được thực hiện thường xuyên; khi phát hiện vi phạm cần công khai để người nuôi biết, đồng thời hỗ trợ phát triển các cơ sở giống chất lượng ngay tại địa phương.
Theo ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), việc nâng cao tỷ lệ thành công trong nuôi tôm để giảm giá thành, kết hợp cùng lợi thế chế biến sâu của doanh nghiệp lớn, là yếu tố then chốt giúp ngành tôm Việt Nam duy trì vị thế trên thị trường quốc tế.
Để đạt được mục tiêu, cần:
- Quy hoạch lại vùng nuôi và sản xuất theo hướng tập trung.
- Tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp với hợp tác xã, tổ hợp tác để hình thành vùng nuôi quy mô lớn, thuận lợi ứng dụng khoa học – công nghệ.
- Đầu tư hạ tầng thủy lợi, cơ sở phục vụ nuôi tôm công nghiệp.
- Kiểm soát chất lượng con giống, vật tư đầu vào và thuốc thủy sản.
Những giải pháp đồng bộ này sẽ góp phần phát triển ngành tôm Việt Nam theo hướng hiệu quả, bền vững, tiếp tục giữ vững lợi thế trên thương trường quốc tế.
Trường Xuân – Thanh Tâm
Nguồn: Báo Nhân Dân
